Өмірдің мәні соқыр түсінік-таныммен емес, терең ой-толғаммен өмір сүру, ағынмен жүзе беру емес, мақсатпен әрекет ету, – деп біледі Ғалым Мұқашев, журналист, жазушы, ИҒХА академигі, қатардағы маманнан облыстық маңызы бар қала әкіміне дейінгі жолдан өткен отыз жылдық тәжірибесі бар мемлекеттік қызметші. Ол өзінің бағалы бақытын тағылымды үлгілерге сүйеніп, жоғары өсиеттерді негізге ала отырып жасады.
– Ғалым Мейіржанұлы, сіздің шынайы бақытты адамның өмірлік жетістігінің рецепті қоғамдық мойындауға ие болғанын жақсы білемін – 2024 жылы, Тәуелсіздік күні қарсаңында республикалық конкурста сізді жылдың үздік қоғам қайраткері – «Жылдың үздік қоғам белсендісі» деп таныды. Сол тұрғыда жақсы білуге тиіссіз, патриотизм дегеніміз не?
– Қысқаша айтқанда, әрбір азамат үшін патриотизм – оның өзіндік мақтанышы мен жеке жауапкершілігі. Барлығы бала кезден басталады, біз Отанға деген сүйіспеншілікті бойымызға ана сүтімен сіңірдік. Менің әкем соғысқа бастан аяқ қатысқан. Анам – тыл еңбеккері. Мен құрдастарыммен бірге «Құрыш қалай шынықты», «Нағыз адам туралы аңыз» атты оқып, жаттап өстім. Соғыс және еңбек ардагерлері бізге мектепке келіп, бізбен тең дәрежеде сөйлесетін. Себебі олар ерлік жасаған кезінде біздің жасымызда ғана еді. Олар бізді алдымен октябрят, пионер, содан кейін комсомол, партия қатарына қабылдады. Патриотизм осылай тәрбиеленді.
Мен үшін Отан – ата-бабаларым, әкем мен анам, сегіз әпкем және төрт ағам, балаларым мен немерелерім. Бір сөзбен айтқанда, туған топырақтың тереңінен тамыр тартатын, бүгінде жапырағын кеңге жайған менің үлкен отбасым. Патриотизм суық ескерткіштерге табыну емес, қатып қалған сезім емес. Мұның бәрі сіздің ата-анаңыз, аталарыңыз бен арғы бабаларыңыздың тірлігінде жасаған жақсы істері, жетістіктері, тіпті жеңілістерінің жарқын көрінісі, мәңгілік жанды қозғалысы. Мен олардың рухымен сырласып, күн сайын кеңес сұрап отырамын.
– Сіз кімді нағыз патриот деп атай аласыз?
– Ар-ұждан мен абыройға, сөз бен сертке берік, әлсіздердің қорғаушысы, қамқоршысы, отбасында береке-бірлік орнаған адамды. Мен үшін ата-анам, Мейіржан мен Ұлбике – нағыз патриоттар. Олар терең тәлім-тәрбиемен, адамшылық болмыс-бітіммен, парызға, отбасы мен Отанына адалдықпен ерекшеленді.
– Кез келген сезім сияқты патриотизм де шынайы және жалған болуы мүмкін ғой?
– Келісемін. Шынайы патриотизм өмірді жақсы жаққа өзгертуге деген ұмтылыстан көрінеді. Мынадай тәмсіл бар: махаббат туралы айтпа, махаббат іс-әрекетті қажет етеді. Әдемі идеялар ұлтшылдыққа, агрессияға, фанатизмге айналған кезде патриотизм айқын көрінеді. Ал фанатизм – өзінің ой-пайымдарына сыни тұрғыдан қараудан бас тарту. Бұл мәселе, өкінішке орай, исламдағы барлық кейінгі діни жаңалықтар теріске шығарылып жатқан тұста, дінге де қатысты.
– Фанатизм тақырыбын қозғағаннан кейін, әлбетте, сізді әзіл-шыны аралас «Фанат»деп атағанын еске салғым келеді. Бұл қашан, неге пайда болды?
– Маған ата-бабаларымның жерінде туу, өмір сүру және жұмыс істеу бақыты бұйырды. Осындай қалалардың бірі Өскемен – менің ата-бабаларымның отаны, онда менің арғы бабам Басар батыр туып-өскен. Бұдан кейін Жезқазған, Қаражал, кейіннен – Қарағанды және Астана.
Өмірімдегі барлық жақсылықтар мен игіліктер үшін мен ең алдымен кішкентай Отаным – Қызылжар станциясына қарыздармын: сонда тудым, түп тамырым, адамдық болмысым сол жерде қалыптасты, тыныс-тіршілігімнің бір бөлігі сынды жайсаң жандар сол жерде тұрады. Бақытты балалық шағымның көзайымы – мұғалімдеріме, көршілеріме және достарыма мың мәрте тағзым етемін.
Мен Жезқазған қаласындағы құрылыс техникумын бітірдім, бокспен айналыстым, нәтижесінде КСРО спорт шеберлігіне кандидат болдым. Сол ортада мені барлық жағынан алдыңғы қатарда болуға ұмтылғаным үшін, табандылық пен мақсаткерлігім үшін «фанат» деп атап кетті. Ал Жәйремде, Қаражалда мемлекеттік, партиялық және қоғамдық өмірде алғашқы жұмыс дағдыларын үйрендім, өз жолымды таптым. 2008-2010 жылдары, бүкіл ел үшін дағдарысты кезеңде Қаражал қаласын басқардым. Жалпы, мен Жәйрем-Атасу өңірінде 25 жылдан астам тұрып, жұмыс істедім. Қарағанды менің жүрегімде ерекше орын алады. Мұнда 20 жылдан астам өмір сүрдім, қызмет еттім, ең жақсы жылдарым осында өтті, болмыс-бітімім шыңдалды. Мен әрқашан өмірлік маңызды оқиғалардың ортасында болдым, бейнелеп айтқанда «қолымды әрдайым пульсте ұстадым».
Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданының Қараағаш ауылы – мен үшін ерекше ыстық кіші Отан, қасиетті мекен. Ата-бабаларым, ата-анам осында мәңгі жай тапқан.
2020 жылы зейнеткерлік демалысқа шыққан соң анаммен бірге Астанаға көшіп келдім. Бос уақыт пайда болды, оны мен ру тарихындағы олқылықтардың орнын толтыруға, әкемнің аманатын орындауға арнауды жөн көрдім. Қазірде мен «Шежіре түзу. Бұтақтарды тамыр қоректендіреді» атты кітапты аяқтау үстіндемін. Бұған анам, балаларым және бірге жасасып келе жатқан өмірлік серігім, ұлан істерге шабыттандырушы, жарылқаушым, жан жарым Бота үлкен көмек көрсетті.
– Онда жазушы ретінде сұрағым келеді: сіз үшін кітаптың маңызы қандай және сүйікті әдебиетшіңіз кім?
– Кітап, ең алдымен – ақпарат пен рухани тәрбиенің маңызды көзі. Мен үшін сүйікті ақын әрі жазушы – ұлы Абай.
Өз басым өмір бойы күнделік жүргізіп келемін, Монтень, сондай-ақ Абайдың қара сөздері рухында, эссе түрінде ой-пайымдарымды жазып отырамын. Осылайша «Қасиетті қағидалар туралы ой-толғамдар» кітабы дүниеге келді. Мен жастарға Николай Островскийдің Павел Корчагин туралы «Құрыш қалай шынықты» романын оқуды ұсынудан жалыққан емеспін. Міне, сонда бәрі бар: идеология да, күш-қайрат та, талап-тілек те! Островский 32 жасында қайтыс болды, көптеген жылдар бойы төсек тартып жатты. Толығымен дерлік сал, жартылай соқыр болып жатып, бұл кітапты трафареттің көмегімен жазды. Жастар, Сіз бұл туралы терең ойланып көріңіз! Мұнда батылдық, өмірге құштарлық, ауыр сырқат, сөздің күшіне сену, идеяға сену – бәрі-бәрі шебер тоғысқан. Таңқаларлық жағдай!
Қазір біздің елде идеология жоқ деген сөз бар. Бірақ менің ойымша, қазақ идеологиясы патриотизмге негізделген – кез келген қазақ үшін Отан бірінші кезекте маңызды. Ол үлкендерге құрмет көрсетуден, ата-аналарға «сіз» деп жүгінуден басталады. Бізге қазір заң мен тәртіп идеологиясы қажет, ал бар нәрсеге бей-жай қарамай, алаң болу біздің ұлттық идеямызға айналуы керек. Балаларлы, Абай айтқандай: «Адам бол!» ұранымен тәрбиелеу керек. Ол негізінен біздің ұлттық идеологиямыз және ұлттық брендіміз.
Қазақстандықтарға көбірек кітап оқып, ата-бабаларымыздың даналығына жүгіну керек. Абайдың Қара сөздері барлық уақытта өзекті, оның әрбір қоштасуы қазіргі сын-тегеуріндер мен қауіп-қатерлерге толы әлемде бағдар табуға көмектеседі. Абайды қайта оқыған сайын жаңа бір нәрсе табасың, белгілі нәрсенің өзін басқаша зерделейсің.
– Ғалым Мейіржанұлы, көп жылын мемлекеттік қызметке арнаған адам ретінде, сіздің ойыңызша, мемлекеттік қызметші қандай болуы керек?
– Мемлекеттік қызметшілер үшін патриотизм – міндетті шарт, өмір сүру нормасы, қозғаушы фактор, өйткені олар адамдармен жұмыс істейді. Азаматтардың көңіл-күйі, демек олардың әлеуметтік әл-ауқаты олардың жұмысына байланысты. Үлкен есеппен алғанда, бүкіл елдің импульсі. Адам шенеуніктің жұмысына назар аударуы керек. Қызметшінің негізгі қасиеттері теориялық және практикалық, заманауи менеджмент, адал объективті талдама, сынды төзімділікпен қабылдау пәнін терең білу болуы керек. Халық басқарушылардан ең алдымен әдептілік пен әділеттілікті күтеді. Бұл ең бастысы және біріншісі қазіргі уақытта бәрінен де әлдеқайда көп. Мемлекет басшысы «Әділетті Қазақстан: заң және тәртіп, экономикалық өсу, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауында елдің кадрлық әлеуетін арттырудың маңыздылығын атап өтті.
Шынында да, мемлекеттік басқаруды жаңғырту процесі көбінесе кадрларға байланысты. Азаматтар тыңдай және ести алатын, адамдарға көмектесуге ұмтылатын және соған қабілетті мемлекеттік қызметшілерді көргісі келеді. «Ыңғайсыз» сұрақтардан қорықпау, оларға барынша білім-білікпен жауап беру, қателіктерді адал мойындай білу керек. Корпуста мұндай мемлекеттік қызметшілер көп пе? Ия, кадрлар бәрін шешеді. Қазір мемлекеттік қызметке «кіру» қарапайым – артық кедергілер мен кедергілер жоқ. Неліктен құқық қорғау органдары үшін жас кадрларды бастапқы кәсіби даярлауға іріктеу тәжірибесін кеңейтпеске? Онда 2020 жылғы бастапқы кәсіптік даярлыққа іріктеу қағидаларында ҚР Бас прокуратурасы жанындағы Құқық қорғау органдары академиясында міндетті түрде оқудан өту көзделген. Барлық мемлекеттік қызметшілер үшін – ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясында оқуды міндетті ету керек. Бұл жастарға қызметтік қызметті ойдағыдай бастау үшін қажетті кәсіби дағдыларды дамыту мақсатында алғашқы кәсіптік даярлықтан өтуге мүмкіндік береді. Бұл ретте тәрбие жұмысына, «Адал азамат» қағидаттары мен идеалдарын ілгерілетуге және кәсіби және жеке қасиеттерді қалыптастыруға, рухани құндылықтарды нығайтуға ерекше назар аудару қажет.
Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасуға конкурстан өткен жас кадрларды даярлау процесіне қатысты да ойлар бар. Мен бірнеше кезеңдерді көремін: мемлекеттік органда әңгімелесу, ӘДК-да медициналық және психофизиологиялық куәландырудан өту, полиграфологиялық зерттеу, Академияда емтихан тапсыру және онда бір ай оқу. Содан кейін ғана-оқу кезеңін Мемлекеттік қызмет өтіліне есептей отырып, лауазымға тағайындау керек.
– Өмірде қандай қағидаларды берік ұстанасыз?
– Әдептілік, кәсібилік және патриотизм.
– Әңгімеңізге рахмет! Өмірді жақсы бағытқа қарай өзгертуге деген талпынысыңыз отбасыңыз, оқырмандар тарапынан түсіністік тауып, оңынан оңғарыла беруін тілеймін.
Сұхбатты жүргізген
Ольга ЛАЗУТКИНА,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі
20.04.2025 ж.